Ołtarz Grobu Pańskiego w Kościele św. Anny jest w Kazimierzu tradycją zapoczątkowaną w poprzednich stuleciach przez historyczną Fundację św. Anny dla Starców i Kalek.
- Tradycja urządzania wielkopiątkowych Grobów Pańskich pochodzi z X wieku, a jej genezę należy upatrywać w liturgicznej inscenizacji Depositio Crucis (złożenie krzyża) – pisze Romana Rupiewicz. – Przez stulecia ten liturgiczny obrzęd wielkopiątkowy ulegał licznym przeobrażeniom, przybierając postać od symbolicznej do figuralnej. I tak z żywotów augsburskiego biskupa Ulryka z Augsburga (zm. 973 r.) dowiadujemy się, że w Wielki Piątek uroczyście wnosił on hostię do kościoła św. Ambrożego, po czym nakrywał kamieniem, aby w wielkanocny poranek procesyjnie odnieść ją do kościoła św. Jana Chrzciciela. W kolejnych stuleciach hostię zastępowano krzyżem, unaoczniając przy tym tumbę grobową, czasem budując cyborium, używając do dekoracji zasłon, świec i kwiatów.
W Kazimierzu od ponad 15 lat ołtarz Grobu Pańskiego urządzany jest co roku w Kościele św. Anny, w miejscu odwiedzanym zarówno przez mieszkańców, jak i turystów, szczególnie w okresie Świąt Wielkiej Nocy, kiedy w kościele urządzana jest instalacja grobu. Jest to wydarzenie religijne, ale także artystyczne.
- Po liturgii Wielkiego Piątku w uroczystej procesji ze świecami Ciało Chrystusa w monstrancji przenoszone jest do kościoła pw. św. Anny. Tam wierni w stworzonej atmosferze intymności, w oderwaniu od zgiełku święcenia pokarmów, w absolutnej ciszy, mogą podczas indywidualnej modlitwy i kontemplacji przeżywać historię Wcielenia i Zbawienia aż do czasu Wigilii Paschalnej. Przestrzeń Kościoła pw. św. Anny staje się grobem, której centrum stanowił Najświętszy Sakrament. Instalacje zmieniają wyraz świątyni.
Autorami Grobów Pańskich przygotowywanych w kościele św. Anny byli m.in. Leszek Mądzik, Romuald Kołodziej czy Dobrosław Bagiński. Jednak tradycję tą zapoczątkował dr Jarosław Janowski – artysta, plastyk i filozof, który już kilkakrotnie tworzył instalacje w Świętej Annie. W tym roku również.
Co tym razem zobaczymy w kościele św. Anny? Jak będzie wyglądał Grób Pański?
Co roku instalacja Jarosława Janowskiego wygląda inaczej. Jednak wszystkie dotychczas zrealizowane łączą poszczególne elementy. Dominantą kazimierskich Grobów Pańskich jest gipsowa figura Chrystusa umieszczana zawsze w centrum kościoła. To postać martwego Mężczyzny, która bardzo sugestywnie przenosi nas w nastrój grobu – śmierci. Obok znajdują się świecie symbolizujące z jednej strony odejście, śmierć, z drugiej – życie, które się nigdy nie kończy. Kolejna rzecz to monstrancja okryta białym welonem, będącym symbolem obecności Boga żywego i zmartwychwstania.
Wszystkie te elementy powtarzają się w corocznych instalacjach, jednak nie oznacza to, że Grób Pański co roku wygląda tak samo. Zdecydowanie nie. Wierni przekraczający wrota kościoła podczas Świąt Wielkiej Nocy nigdy nie mogą być pewni co do tego, co zobaczą wewnątrz świątyni. Wejście do Grobu Pańskiego dla wielu z nas jest oczekiwanym wydarzeniem. Skłania do refleksji nad życiem, nad sobą, nad światem i nad celem, do którego zmierzamy…
Jak pisze Romana Rupiewicz, sztuka sakralna ma sens tylko wtedy, gdy jest tworzona specjalnie dla potrzeb sprawowania liturgii. Dlatego też instalacje w swym założeniu miały służyć adoracji Najświętszego Sakramentu. Pokazane za pomocą sztuki autorskie instalacje mają za zadanie służyć wiernym w doświadczaniu wiary.
- W obecnym świecie istnieje potrzeba kontemplacji śmierci i tajemnicy grobu – pisze Romana Rupiewicz. – W Kościele św. Anny wierzący i niewierzący przybywając na adorację, fizycznie zmagają się z ciszą, zimnem i mrokiem nocy, przychodzą do grobu specjalnie na spotkanie z Bogiem. Prawdziwe i dobrze pojęte piękno sztuki budzi respekt, uwielbienie dla Boga, wzywa do podjęcia duchowego dialogu w przestrzeni podświadomości.
Porządek Triduum Paschalnego w kazimierskiej Farze
Wielki Piątek 25 marca (obowiązuje post ścisły)
godz. 15.00 – Koronka do Miłosierdzia Bożego rozpoczynająca nowennę przed Uroczystością Niedzieli Miłosierdzia Bożego.
godz. 16.00 - Droga Krzyżowa ulicami miasta.
godz. 18.00 - Liturgia ku czci Męki Pańskiej, adoracja Krzyża, przeniesienie Pana Jezusa do Grobu Pańskiego w kościele świętej Anny i rozpoczęcie adoracji.
godz. 24.00 - „Ciemna Jutrznia”, która zakończy nocną adorację przy Grobie Pańskim.
• Wielka Sobota 26 marca
godz. 9.00 – 16.00 – Poświęcenie pokarmów w Kościele Farnym co pół godziny. Tradycyjnie poświęcenie pokarmów w terenie wyznaczonymi trasami.
godz. 17.00 uroczyste Nieszpory kończące Triduum Paschalne.
godz. 22.00 - Liturgia Wigilii Paschalnej (najważniejsza liturgia w roku kościelnym):
- błogosławieństwo ognia i paschału,
- Orędzie Paschalne,
- Liturgia Czytań,
- udzielenie i odnowienie sakramentu chrztu św.
Prośba o przyniesienie świec.
• Wielka Niedziela 27 marca
Msze Św. o godz.: 6.00, 10.30, 12.00, 18.00. O godz. 17.00 uroczyste Nieszpory kończące Triduum Paschalne.
• Poniedziałek Wielkanocny 28 marca
Msze św. godz. 9.00, 10.30, 12.00 i 18.00 (Kościół Farny)
godz. 12.00 - strażacki lany poniedziałek na Rynku
Źródło: Romana Rupiewicz, Autorskie Ołtarze Grobu Pańskiego jako świadectwo wiary. Współczesne instalacje z kościoła pw. św. Anny w Kazimierzu Dolnym, [w:] Fides ex Visu, red. Ryszard Knapiński, Aneta Kramiszewska, wydawnictwo KUL, Lublin 2011, s. 99-109
Fot. Z archiwum Romany Rupiewicz